Natręctwo kupowania

Bohaterki amerykańskiego serialu „Seks w wielkim mieście” przechadzają się obwieszone torbami z logo znanych marek. Często przedstawiane są w trakcie robienia bajecznych zakupów. Wyglądają pięknie i dumnie. Ich styl życia jest obiektem westchnień tysięcy kobiet.
Tymczasem nadmierne kupowanie bywa poważnym problemem.  Funkcjonuje pod różnymi nazwami: natręctwo kupowania, kupowanie nadmierne, kompulsywne, zakupomania, shopoholizm, uzależnienie od zakupów.

Czym jest zakupoholizm?
Natręctwo kupowania zaliczane jest do  zaburzeń osobowości. Objawia się skłonnością do zachowań, które rozładowują emocjonalne napięcie, poprawiają samopoczucie i na krótką metę przynoszą satysfakcję. Kupowanie staje się chroniczne, utrwala się jako sposób reagowania na trudne przeżycia, emocje. Nabiera charakteru obsesyjno- kompulsywnego (obsesje rozumiemy tu jako natrętne myśli, a kompulsje – przymusowe wykonywanie czynności).

 

Impulsywnie i kompulsywnie

 

• zakupy impulsywne

Ładna sukienka na wystawie! Kupię ją sobie! – kobieta wchodzi , przymierza, płaci. To przykład zakupów robionych spontanicznie, pod wpływem bodźca, który pochodzi  z zewnątrz. Zakupy nie są sposobem na radzenie sobie z negatywnymi wydarzeniami, odczuciami. Nie pojawia się element przymusowej redukcji napięcia.

 

• zakupy kompulsywne

Ciężki dzień w firmie? Konflikt z szefową narasta, ale kierownik zaciska zęby i milczy. Po pracy, po raz trzeci w tym tygodniu, idzie do sklepu. Długo ogląda wystawiony na półkach towar i kupuje kolejne elektroniczne gadżety. Większości z nich nawet nieb użyje.
Kompulsywne kupowanie rozkłada się w czasie, służy głównie rozładowaniu negatywnych emocji (bodziec pochodzi z wewnątrz). Kupowanie wymaga wielu zabiegów i dotyczy często dóbr, które nie są potrzebne.

 

• Od kupowania kompulsywnego do uzależnienia

Kupowanie kompulsywne, jeśli nie zostanie przerwane, prowadzi do uzależnienia. Do tej pory nie zostało uwzględnione jako oddzielna kategoria diagnostyczna w DSM-V. Zostało włączone do zaburzeń kontroli impulsów nie zidentyfikowanych inaczej (Impuls Control Disorders Not Otherwise Specified).

 

Kompulsywne kupowania spełnia następujące kryteria uzależnienia:

• przymusem kupowania – daje „efekt nagrody”
• tolerancją  - dawki „narkotyku” wciąż trzeba zwiększać, w tym przypadku osoba z problemem poświęca na zakupy coraz więcej czasu i pieniędzy
• brakiem możliwości kontrolowania swoich zachowań
• występowaniem syndromu abstynencyjnego – „odstawienie” zakupów powoduje pogorszenie samopoczucia, osoba uzależniona  dąży do podjęcia tego działania

Jak rozpoznać uzależnienie?

Zgodnie z kryteriami diagnostycznymi ICD-10, uzależnienie rozpoznaje się w przypadku występowania przynajmniej trzech spośród wymienionych objawów:

• wzmożona potrzeba lub przymus kupowania
• subiektywne poczucie, że coraz trudniej kontrolować zachowania związane z zakupami - długość ich trwania, częstotliwość
• przy próbach ograniczania robienia zakupów pojawia się rozdrażnienie, niepokój. Objawy te  ustępują gdy znów pojawia się możliwość kupowania
• zakupy trwają coraz dłużej i coraz więcej trzeba czasu, by przyniosły poprawę samopoczucia
• inne źródła przyjemności, zainteresowania schodzą na dalszy plan. Najważniejsze stają się zakupy i zapewnienie funduszy na ten cel
• pomimo różnego rodzaju szkodliwych następstw, wynikających z nadmiernego kupowania (gorsze samopoczucie, zdrowie, trudności w relacjach z innymi ludźmi) dokonywanie tej czynności nie zostaje przerwane.

Badacze wyróżniają cztery fazy uzależnienia od zakupów(wg Woronowicza)

• Przewidywanie (myślenie o zakupach)
• Przygotowanie (planowanie: gdzie, kiedy)
• Dokonywanie zakupów (ekscytacja)
• Analiza wydatków (poczucie winy, wyrzuty sumienia)” ¹

Jak wielu osób to problem obsesyjno-kompulsywnego kupowania?

W USA zakupomania może dotyczyć nawet 15 milionów osób, a prawie 40 ma kłopot z kontrolowaniem wydatków. Do zakupoholizmu przyznało się 5,8-6%, osób mieszkających  w tym kraju, w Wielkiej Brytanii – 15%, we Włoszech – 1-8% , w Polsce 2,5 %, w szczególności są to osoby o „średnim poziomie dochodów”.

 

Opracowanie na podstawie:
Zakupoholizm – czym jest i skąd się bierze, Nina Ogińska-Bulik, w : Wykłady i prezentacje, I Międzynarodowa Konferencja „Patologiczny Hazard i inne Uzależnienia Behawioralne”, Warszawa, 26-27 listopada 2013.

 

---

Zakupoholizm – czym jest i skąd się bierze, Nina Ogińska-Bulik, s. 121., w : Wykłady i prezentacje, I Międzynarodowa Konferencja „Patologiczny Hazard i inne Uzależnienia Behawioralne”, Warszawa, 26-27 listopada 2013