Pracoholizm jest jednym z najtrudniej rozpoznawalnych uzależnień. Równie niełatwo zejść głębiej i opisać typy osób nadmiernie zaangażowanych w pracę. Jakie kryteria przyjąć, by sklasyfikować typy pracoholików? Z tym zagadnieniem mierzą się badacze od lat. Wielość przyjmowanych przez nich kryteriów determinuje definiowanie typów pracoholików.

Jedną z pierwszych stworzonych klasyfikacji jest podział Spence i Robbins. Dokonano go wziąwszy pod uwagę trzy wymiary: stopień zaangażowania w pracę, poczucie wewnętrznego przymusu, stopień zadowolenia z pracy.

Na tej podstawie autorki koncepcji wyodrębniły sześć typów pracowników:

• pracoholik – silnie zaangażowany w pracę, w wysokim stopniu odczuwa przymus jej wykonywania, ale nie doświadcza zadowolenia, które mogłoby z niej płynąć,
• pracoholik entuzjastyczny - również zaabsorbowany pracą, odczuwający zarówno przymus, jak i zadowolenie,
• entuzjasta – cechuje go silne przywiązanie do pracy i zadowolenie, nie odczuwa wewnętrznej presji,
• pracownik niezaangażowany – ma niski współczynnik w każdym z trzech omawianych wymiarów,
• zrelaksowany – jest zadowolony z pracy, nie ma poczucia przywiązanie do pracy i przymusu jej wykonywania, 
• pracownik pozbawiony złudzeń – słabo się angażuje, jego stopień przywiązania do pracy także jest niski, ale odczuwa silną presję wykonywania zawodowych obowiązków.

Ogińska – Bulik podkreśla, by odróżniać pracoholików od entuzjastów. Pracoholicy odczuwają większe natężenie perfekcjonizmu, silniejszy stres związany z życiem zawodowym, rzadziej delegują zadania i częściej cierpią na dolegliwości zdrowotne. Natomiast stopień zaangażowania w pracę i ilość spędzanych w niej godzin jest u obu typów podobna. Bohdan Dudek zwraca uwagę na to, że w porównaniu do innych klasyfikacji (np. Robinsona) Spence i Robbins opisują jedynie dwa typy pracoholiczne, a autentyczny pracoholizm reprezentuje typ I.

Według koncepcji Robinsona pracoholików można podzielić na pięć kategorii:

• niestrudzeni – pracują kompulsywnie, stale, w weekendy, święta, nocą i za dnia. Zawsze dotrzymują terminów albo kończą zadania przed deadlinem. Praca odgrywa istotniejszą rolę w ich życiu niż relacje społeczne, nie uwzględniają potrzeb osób najbliższych, ale są wysoko cenieni przez pracodawców. Zależy im na zdobyciu uznania za swoje osiągnięcia zawodowe.
• „bulimiczni” – traktują pracę tak, jak bulimicy jedzenie. Funkcjonują pomiędzy „napadowym”  wykonywaniem pracy a kompletną bezczynnością, po której znów następuje faza bardzo silnego zaangażowania. Często tracą kontrolę nad sposobem wykonywania zawodowych obowiązków, np. nie pracują dłuższy czas, a gdy zbliża się deadline, pracują non stop. Może się wydawać, że są osobami unikającymi pracy, ale stale o niej myślą, więc we własnym rozumieniu pracują obsesyjnie.
• z deficytem koncentracji uwagi – w pracy szukają adrenaliny. Trudno im utrzymać koncentrację na wykonaniu zadania od początku do końca. Często zabierają się wtedy za następne działania. Ważne jest dla nich przeżywanie silnych emocji, euforii. Ich działania nie są przemyślane, zaplanowane, tylko impulsywne. Poszukują nowych bodźców, lubią ryzyko i wyzwania. Często mają zdiagnozowany deficyt koncentracji uwagi.
• delektujący się pracą – przeciwieństwo pracoholików z deficytem uwagi. Działają w sposób przemyślany, metodyczny, starannie zaplanowany. Istotne dla nich jest perfekcyjne wykonanie zadania, dlatego często przekładają terminy, by się upewnić, że praca wykonana jest wystarczająco dobrze. Zakończenie jednego zadania i zaczęcie nowego sprawia im trudność. Tworzą liczne listy zadań do zrobienia, zdarza się, iż dłuższe niż tego wymaga realizowany projekt. Na pracę patrzą „tunelowo”, szczegółowo. Gdy inni są już gotowi zacząć, pracoholicy rozkoszujący się pracą nadal analizują projekt i „dzielą włos na czworo”.
• troskliwi – mocno angażują się w pracę związaną z działaniami dla innych ludzi. W ten sposób kompulsywnie realizują potrzebę brania na siebie odpowiedzialności za los innych. Pomaganie służy wzmocnieniu poczucia własnej wartości i ważności.

Klasyfikacja Killinger
    Killinger wyróżniła trzy typy osób uzależnionych od pracy ze względu na sposób budowania relacji ze współpracownikami:

• kontrolerzy – niezależni, ambitni, zasadniczy. To osoby, które „roznosi energia”, wciąż są zajęte, działają impulsywnie, niecierpliwie. Odpoczywają rzadko. Kontrolują innych, a gdy ci nie spełniają wymagań, kontroler staje się agresywny i wybuchowy.
• kontrolerzy narcystyczni - manipulują ludźmi dla osiągania swych celów, funkcjonują jak typowi „biorcy”. W trudnych, stresujących sytuacjach dochodzi u nich do zaburzeń osobowości i tłumienia negatywnych uczuć.
• zadowalacz – od ambicji ważniejsze są dla niego relacje ze współpracownikami. Lubi towarzystwo, potrzebuje uznania i akceptacji. Źle znosi krytykę, a lęk przed odrzuceniem hamuje jego aktywność.

Podział Naughton
Naughton uwzględnił w stworzonym przez siebie podziale typów pracoholicznych następujące wymiary: obsesja/kompulsja i zaangażowania w życie zawodowe.

• pracoholicy zaangażowani w pracę  - charakteryzuje ich silne zaangażowanie i niska kompulsja
• pracoholicy kompulsywni – wysokie zaangażowanie i wysoka kompulsja
• niepracoholicy – osoby o niskim zaangażowaniu i niskiej kompulsji
• kompulsywni niepracoholicy – dla nich typowe jest niskie zaangażowanie, a kompulsja wysoka.

Oates (który jako pierwszy wprowadził termin „pracoholizmu” do literatury), dokonał z kolei następującego podziału:

• pracoholicy „do szpiku kości” – perfekcjoniści, zaangażowani w pracę, stawiający sobie ambitne cele, źle znoszący drażni brak kompetencji;
• pracoholicy nawróceni — przestali być pracoholikami, cenią sobie czas wolny i wykorzystują go w pełni na odpoczynek, nie podejmują się w tym czasie wykonywania zadań związanych z pracą
• pracoholicy sytuacyjni – pracują, by zapewnić sobie poczucie bezpieczeństwa, nie przejawiają cech typowych dla pracoholików;
• pseudopracooholicy - przypominają prawdziwych pracoholików, ale ich zaangażowanie wynika z chęci uzyskania wysokiej pozycji zawodowej, władzy (inna motywacja niż u autentycznych pracoholików)
• pracoholicy eskapiści - praca stanowi dla nich ucieczkę od różnych trudności, rodzinnych.

Źródła:
B. Dudek Pracoholizm – szkodliwy skutek nadmiernego zaangażowania w pracę, Uniwersytet Łódzki, Instytut Medycyny Pracy, Łódź http://www.imp.lodz.pl/upload/oficyna/artykuly/pdf/full/2008/3_Dudek.pdf
N. Ogińska - Bulik, Pracoholizm. Typy pracowników, w: Uzależnienie od czynności. Mit czy rzeczywistość?, Difin, Warszawa 2010

 

Opracowanie Paulina Ilska